We denken bij dat woord al snel aan de Tweede Wereldoorlog, waar de dictators Hitler (Duitsland) en Stalin (Sovjet-Unie) de bevolking met propaganda wilden overtuigen om mee te doen aan hun oorlog. Omdat er onder hun bewind geen vrijheid van meningsuiting was, durfde bijna niemand er tegenin te gaan. In dit artikel lees je een paar voorbeelden van propaganda, ook zoals het nu nog wordt gebruikt. Aan het slot krijg je tips hoe je propaganda kan herkennen.
In het laatste jaar van Amerika’s president Trumps’ periode in het Witte Huis, komt corona opzetten. Eerst zegt Donald Trump dat dit virus niet veel voorstelt en dat we er niet bang voor hoeven te zijn. Later beweert hij dat je bleekmiddel moet injecteren of chloor moet drinken om de corona te bestrijden. Als daarna mensen klagen dat de president de wereldwijde ziekte niet serieus neemt, dan komt hij met een filmpje waar hij mee wil aantonen dat hij juist heel krachtig heeft opgetreden tegen het corona virus.
In die video zitten vooral beelden van bevriende politici en presentatoren van FOX, een partijdige Amerikaanse nieuwszender die de boodschap van Trump toen ondersteunde. Het is geen onafhankelijk gemaakte montage, het dient alleen om het eigen gelijk aan te tonen. Gevaarlijk, omdat er bij corona echte doden vallen en er geen foute informatie verspreidt moet worden.
Het volk overtuigen van zijn standpunt door de mening van de meesten te beïnvloeden. Donald Trump kon dat als geen ander. Vrijwel dagelijks zat hij op sociale media. Daar twitterde hij wat hij maar wilde en door z’n 89 miljoen volgers werd het vaak geloofd. Onafhankelijke journalisten hebben tienduizenden leugens geteld in de presidentsperiode van Trump.
Door de enorme stroom aan heftige uitspraken was er bij vele volgers geen ruimte om die berichten te checken. Bovendien, waarom zouden ze hun president niet geloven? Zeker als hij zegt dat de media die over zijn leugens berichten, zelf Fake News maakten. De term Fake News voor ‘nepnieuws’ gebruikte Trump voor de kranten, tv-stations, radiozenders en online kanalen die hem niet steunden. Zijn volgers wilden daarom journalisten niet meer geloven.
Het nepnieuws en de desinformatie die Trump verspreidde, werd zelfs geregeld propaganda. Nu wordt er in de politiek veel propaganda gemaakt. Als een partij reclame maakt voor zijn eigen opvatting, is daar niets mis mee. Maar als er leugens worden verteld, als het manipulatie wordt, ofwel bedriegen, dan heeft propaganda ernstige gevolgen voor de democratie.
Ook Nederland zelf maakte veel gebruik van propaganda. Zo was er na de Tweede Wereldoorlog de behoefte om het overzeese gebied Nederlands-Indië te behouden. Japan had in de oorlogsjaren het land veroverd, wat wij ooit zelf buit hadden gemaakt. Toen de Japanners de oorlog verloren, dacht Nederland weer de baas te kunnen spelen in Nederlands-Indië. Maar de Indonesiërs wilden niet weer opnieuw onder de Nederlandse vlag leven.
Ze vochten tegen de Nederlanders, die steeds nieuwe soldaten moesten werven. Dat gebeurde met de inzet van veel propaganda, waarbij de oorlog als een ‘politie-actie’ werd voorgesteld, alsof het om een binnenlandse kwestie ging
Zo veel enthousiasme was er niet om naar de andere kant van de wereld te gaan om te vechten en dus was propaganda een middel om mensen toch te overtuigen. Dat er 150.000 Indonesiërs door het Nederlandse leger zijn vermoord, dat was niet het verhaal wat toen in de kranten werd verteld. In 1949 wint het leger van Soekarno en wordt Indonesië onafhankelijk. Het duurde nog vele jaren langer voordat Nederland wat eerlijker werd over zijn eigen positie in die naoorlogse jaren. De propaganda had toch effect gehad.
Ook in Rusland en de voormalige Sovjet-Unie is veel propaganda gebruikt. De communistische staat wist als geen ander de bevolking te bespelen met alleen dat nieuws wat ze zelf goedkeurden. Andere geluiden waren simpelweg verboden. Alles was ter meerdere glorie van de communistische partij. Hoewel de bevolking vaak wel wist dat ze het nieuws niet konden vertrouwen, durfde niemand dat hardop te zeggen. De straffen voor wie de boodschap in twijfel trok waren en zijn fors.
Daarnaast is Rivka historicus, waar ze zich specialiseerde in informatie over de Sovjet-Unie. Dat land wordt al generaties gezien als een plek waar nepnieuws en propaganda ingeburgerd is.
Rivka Otten: “Nepnieuws en propaganda wordt al tientallen jaren in Rusland ingezet om mensen onder de duim te houden. De meeste Russen zijn zich goed bewust dat je nieuws niet zomaar moet geloven. Maar het gevaar is dat mensen totaal geen interesse meer hebben in hun wereld. Ze denken dat ze toch niks kunnen veranderen aan dit systeem, ze denken; het zal allemaal wel. Voor Putin, die een volgzame bevolking wil, is dat erg gunstig.” Toch is er ook een tegenstander van Putin, Navalny, die wel protesten weet te organiseren. Maar als Navalny wordt vergiftigd, dat net overleeft en daarna in de gevangenis wordt gezet, dan durven toch de meeste Russen niet verder te protesteren.
In Amerika kan de bevolking wel vrijuit demonstreren. Het aparte is dat daar de president van het land zélf de bevolking aanzette tot protesten. De gevolgen van het verspreiden van propaganda en nepnieuws door Trump, liep geheel uit de hand. Rivka: “Kijk hoe in Amerika het parlementsgebouw The Capitol bestormd werd door Trump aanhangers. Ik had voor DROG in 2017 een game ontwikkeld, wat eindigt met een bestorming van de Tweede Kamer. Dat vond iedereen flink overdreven. Maar nu zie je wat er echt kan gebeuren als je mensen bewust onjuiste verhalen verteld.”
