Door Renée Smeets, 14 februari 2023
Lida (57) en Navid (42) zijn collega’s. De gemeenschappelijke deler: Iran is hun geboorteland. Lida vertrok op haar negentiende naar Oostenrijk om te studeren. Nadat ze in 1989 tijdens een stage in Nederland haar huidige man tegenkwam, besloot ze te blijven. Haar ouders- beide in de tachtig- wonen in Iran. De ouders van Navid waren eind jaren ’70 politiek actief en zagen onder het islamitische regime geen toekomst voor hun kinderen. Ze vertrokken daarom naar Nederland toen Navid veertien was. In Iran heeft hij enkel nog derdegraads familieleden waarmee het contact verwaterd is.
Voor de protesten stapte Lida drie keer per jaar op het vliegtuig om haar ouders te bezoeken. Door haar deelname aan protesten in Nederland heeft ze de brug naar haar geboorteland definitief verbrand totdat het regime valt. Ook Navid bezoekt Iran niet meer, daarvoor is het risico op gevangenschap te groot. Beiden zijn ervan overtuigd dat het Iraanse regime in staat is mensen in het buitenland te vinden en bedreigen. Toch regeert bij Lida en Navid niet angst, maar de drang om hun stem te gebruiken en zo voor landgenoten op te komen.
Hoe noemen jullie wat er nu gaande is in Iran?
Lida: ‘’Een revolutie.’’
Navid: ‘’Ja, wij noemen dat zo. Misschien omdat we willen dat het een revolutie is.’’
Technisch gezien leidt een revolutie altijd tot een blijvende verandering, maar het regime in Iran is er nog. Waarom bestempelen jullie deze beweging toch als een revolutie?
Lida: ‘’Een opstand vind ik te klein. Ik noem dit overtuigd een revolutie omdat er nu geen weg terug meer is. Het meest schrijnend is dat Iraniërs de afgelopen jaren bij iedere opstand nog iets te verliezen hadden. Nu hebben, kunnen en mogen ze helemaal niets meer.’’
Navid: ‘’Er zijn nu al dingen blijvend veranderd. Iraniërs durven Ayatollah Khamenei aan te spreken, op elke hoek van de straat zie je leuzen en sommige vrouwen gaan over straat zonder hijab. Dat was voorheen ondenkbaar, het kwam het niet eens bij je op om dat te doen.’’
Waarom is het voor jullie belangrijk om te praten over deze revolutie?
Lida: ‘’Mijn hart brak altijd al, maar helemaal de afgelopen maanden. Door te blijven praten over de protesten blijft het onder de aandacht. Iraniërs zijn geboren in angst en repressie, zonder enige toekomst of perspectief. Ik gun ze gewoon basisrechten en vrijheid.’’
Navid: ‘’Jarenlang heb ik mezelf voor Iran afgesloten, ik voel me Nederlands. Wat het nu voor mij anders maakt: sinds september zie ik constant beelden van geweld en huilende nabestaanden die een ouder of kind moeten begraven. Dat wordt voor mij nu te veel en als mens wil ik iets doen, niet per definitie omdat ik Iraans ben. Uiteindelijk zie je wel dat leiders wakker worden, dus het heeft effect.’’
Hoe zorg je dat al dat wrede nieuws je niet opslokt en je wereldbeeld constant meer versombert?
Navid: ‘’Door al het geweld te zien is dat moeilijk. Wanneer ik ‘s avonds de televisie aanzet, wil ik aan de ene kant niet zien wat het nieuws is. Aan de andere kant ben ik benieuwd naar wat er die dag weer gebeurd is.’’
En wat doe je dan?
Navid: ‘’Ik ga het toch kijken.’’
Lida: ‘’Ik merk dat het voor ook mij heel veel is. Voor mijn mentale gezondheid moet ik wel afstand nemen van het nieuws, maar uiteindelijk kijk ik toch. Het overstijgt je.’’
Artikel gaat verder onder de foto
Vooral via online kanalen zijn die beelden van geweld te zien. Hoe belangrijk is de rol van social media voor deze protesten?
Navid: ‘’Het regime in Iran heeft alles in de hand, dus ook de media. Alles wat de media naar buiten brengen, gaat eerst langs een filter. Doordat de nieuwe generatie steeds handiger is in publiceren, komen er nu ruwe beelden naar buiten via social media. Voorheen zag je dat niet. In 2019 braken protesten uit omdat de brandstofprijzen stegen, toen zijn er in drie dagen tijd vijftienhonderd Iraniërs vermoord. Dat was veel minder zichtbaar. Nu nemen allerlei landen stellingen en dat komt- weet ik vrijwel zeker- door de hoeveelheid beelden die online verschijnt. Media vervullen een sleutelrol.’’
Lida: ‘’Juist social media hebben ervoor gezorgd dat de protesten bijna dagelijks in het nieuws zijn. Dat biedt Iraniërs steun, zo weten ze dat ze niet vergeten zijn. Wanneer het heel zichtbaar is dat er een ontiegelijk fout regime in Iran is, moeten machthebbers actie ondernemen. Anders kan een regering zich niet verantwoorden tegenover het volk en blijven mensen vragen stellen.’’
Hoe kijken jullie naar de mate van verantwoordelijkheid die de Nederlandse regering neemt inzake de protesten?
Navid: ‘’De Nederlandse regering is goed aan het bewegen, dat is een positieve trend. Tegelijkertijd vraag ik me af: waarom nu opeens? De politiek heeft zich een hele tijd afzijdig gehouden. Aan de ene kant wil ik naïef zijn door te denken dat de regering niets wist van het gewelddadige regime. Als ik minder naïef denk, hebben ze de andere kant op gekeken vanwege economische belangen. Je moet het misschien niet willen weten.’’
Lida: ‘’Het blijft te allen tijde economisch belang vanuit de politiek. Waar denk je dat de wapens van de Revolutionaire Garde vandaan komen? Heel de wereld, al jarenlang. Door alle beelden van het geweld ziet het Westen nu in hoe monsterlijk het regime is. Rutte en Hoekstra gingen vorige maand daardoor ook in gesprek met Iraanse Nederlanders. Dat is bijzonder.’’
Die aanhoudende stroom aan (online) beelden is tegelijkertijd ook pijnlijk en confronterend. Voor Lida kwam op 16 september alle trauma en angst naar boven. Vroeger is ze achtervolgd en opgepakt op weg van school naar huis. Nadat vier jongens achter haar begonnen te versnellen, begon Lida samen met een vriendin te rennen. Dat was voor de Iraanse militia reden genoeg om de vijftienjarigen aan te houden met een pistool tegen het achterhoofd van Lida. ‘’Die mannen gooiden me in een auto en zeiden dat ik het daglicht nooit meer zou zien. Toen we naar het huis van mijn ouders reden, kwam de hele buurt naar buiten en begon mijn broer te huilen. Papa heeft zo zijn best gedaan om mij vrij te krijgen, toen lieten de militia ons gaan.’’ Tot op de dag van vandaag draagt Lida die angst bij zich wanneer ze over straat loopt. Toch biedt het troost dat niet alleen social media, maar ook Westerse traditionele media de protesten in beeld brengen.
Wat vinden jullie van de manier waarop Nederlandse traditionele media berichten over de protesten?
Navid: ‘’De berichtgeving van de Nederlandse nieuwsmedia is wel veranderd. Voorheen zag ik berichten die het Iraanse volk en het regime als eenheid brachten, vooral omdat we nieuws zagen dat het regime zelf naar buiten wilde brengen. Nu lees je juist wat Iraniërs al jaren proberen uit te dragen: het land is bezet door een regime dat daar niet thuishoort en een groot gedeelte van de bevolking staat daar niet achter. Daar ben ik heel blij mee.’’
Lida: ‘’Ik ben heel dankbaar dat de protesten bijna iedere dag in het nieuws zijn. Je ziet nu dat de Nederlandse media uitleggen hoe Iraniërs in werkelijkheid zijn, dat probeerde ik al jarenlang. Ik had plaatsvervangende schaamte voor hoe Iraniërs in de media kwamen, als fanatieke extremisten die openlijk terrorisme steunen onder het mom van godsdienst. Daardoor bagatelliseerde ik mijn trots om Iraanse te zijn. Nu is dat niet meer zo.’’
Een lichtpuntje is voor jou dus dat je door de media-aandacht trots bent op je afkomst?
Lida: ‘’Het is wrang, maar wel waar. Het is ook fijn om een keer trots te zijn en dat uit te spreken. Voor de protesten had ik constant de behoefte om tegenover iedereen bewijzen hoe mooi Iran is, terwijl ik normaliter niet zo ben. De gemiddelde Iraniër is echt een hoogvlieger. Nu zie je eindelijk ook in de media dat het een enorm ambitieus en slim volk is.’’
In het nieuws verschijnen continu protesten die leiden tot gevangenschap of moord. Dat resulteert weer in nieuwe protesten. Wat moet er volgens jullie gebeuren om die vicieuze cirkel te doorbreken?
Navid: ‘’In mijn beleving moeten Iraniërs zich beter organiseren. Doordat alle oppositieleiders zijn vermoord of gevangen gezet, is er geen leiderschap. Jonge mensen wagen nu dagelijks hun leven, maar waar gaat het heen wanneer er geen leider achter de protesten zit?’’
Lida: ‘’In de ideale wereld komt er een combinatie tussen een coalitie van Iraniërs in het buitenland en protestleiders, al is dat een risicovolle weg voor demonstranten. De wereld moet daarnaast alle banden met de Revolutionaire Garde loslaten, dat slaat de economische machine achter de regering dood.’’
Ongeacht de risicovolle toekomst zijn Lida en Navid ervan overtuigd dat het regime gaat vallen. Navid: ‘’De vraag is alleen: op welke termijn? Een deel van de Iraanse bevolking is afgesloten van gas, en dat voor een land met een van de grootste gasreserves ter wereld. Ook de inflatie is enorm hoog. Er zitten te veel barsten in het systeem.’’ Volgens Lida hebben Iraniërs een lange adem nodig totdat die barsten leiden tot de val van het regime: ‘’Demonstranten betalen een hoge prijs, maar je bent in Iran nu toch niet zeker van je leven. Het regime schroomt niet om nog meer bloed te laten vallen. Er is geen weg terug.’’
