Nieuwsfotografen staan dagelijks voor hetzelfde dilemma: kies ik voor het herkenbare beeld of juist voor een prikkelende, originele invalshoek? Welke belangen spelen mee en denk je als fotograaf bij het maken van een foto al na over framing, vooroordelen en clichés? Op vrijdagavond 7 oktober werd de bezoeker van Beeld & Geluid in Den Haag meegenomen in de wereld van het werk als nieuwsfotograaf en de keuzes die zij voor, tijdens en na het fotograferen maken.
Onder leiding van Annette van Soest bespraken fotografen Ramon van Flymen en Sandra Uittenbogaart de keuzes, dilemma’s en aanpak die zij hanteren tijdens het uitvoeren van hun werk. Soms fotograferen zij hetzelfde evenement of tafereel maar betekent dit dan ook dat hun foto’s op elkaar lijken?
Elke Smelt, directeur van Beeld & Geluid Den Haag benoemt in haar welkomstwoord het belang van nieuwswijsheid: hoe komen nieuwsbeelden eigenlijk tot stand? En als wij dát snappen kunnen we daardoor ook een betere mening vormen over zaken die spelen in onze maatschappij. Bij Beeld & Geluid Den Haag draait het om nieuws, journalistiek en persvrijheid en daarom is het ook extra leuk om te horen hoe het werkt als nieuwsfotograaf en hoe je het perfecte plaatje schiet.
Sandra Uittenbogaart is een Haagse fotograaf en werkt als freelancer voor o.a. het ANP en maakt zowel portret, documentaire fotografie en nieuwsfotografie. ‘Ik ben niet makkelijk in een hokje te plaatsen maar ik vind dat allround schap heel erg leuk.’ Sandra is jarenlang als straatfotograaf de straat op gegaan zonder opdracht, wandelend en lopend door de stad. Dicht op de mensen, met een groothoeklens en onopvallend op zoek naar mooie beelden. ‘Die manier van fotograferen gebruik ik nu bij mijn werk als nieuwsfotograaf.’
‘Ik fotografeer graag op het Binnenhof en ik hou van een kwinkslag in mijn foto’s.Ik ben vaak op zoek naar een andere laag in mijn foto’s; als voorbeeld een foto van de NS staking. Je kunt kiezen voor een leeg perron maar deze foto, waarbij die mevrouw ook nog met haar armen in haar zij staat is een journalistieke foto die ook nog grappig is. Ik fotografeer graag ministers op het Binnenhof maar ik doe ook vaak een stapje naar achteren; dit was het moment dat Hugo de Jonge aankondigde dat Nederland kon beginnen met vaccineren en hij staat hier als een soort messias. Portretten schieten vind ik ook leuk om te doen. Politici praten altijd, zeker als zij geïnterviewd worden en de timing om daarvan net een goeie foto te maken zie ik als kunst.’
Ramon zijn fotografie carriere start anders: hij werkt sinds 2020 volledig als freelance fotograaf voor het ANP en het Financiële Dagblad en houdt zich op dit moment alleen bezig met journalistieke fotografie. Zijn vader was ook fotograaf; ‘Ik heb het dus vanuit huis al jong geleerd. Mijn eerste journalistieke ervaring was in Volendam. Ik werd uit mijn bed gebeld door mijn vader, dat Geert wilders in Volendam zou zijn. Ik ben op de fiets gesproken en ik ben gewoon maar foto’s gaan maken. Sindsdien ga ik op pad maar dit was mijn eerste foto; Geert Wilders die in zijn auto stapt na op de dijk in Volendam kiezers te hebben ontmoet. De combinatie van alle pers, de drukte, de hele entourage eromheen vond ik toen al leuk om zelf mee te maken en dat vind ik nog steeds een leuk aspect. Gelijk de volgende dag ging ik naar de Dam voor een demonstratie. Ook het boerenprotest heb ik in mijn beeld gebracht: ik ben met de boeren zelf meegegaan op de tractor om dat in beeld te brengen. Mijn foto’s kenmerken zich doordat er altijd heel veel te zien is op beeld. Een ander voorbeeld is de aankomst van vluchtelingen uit Oekraïne op het station in Amsterdam Centraal: daar heb ik zes dagen gestaan om onder andere hun registratie en hun aankomst in beeld te brengen. Ik probeer altijd integer te werk te gaan. Rustig opstellen en met respect naar hun toe. Dan krijg je ook de beste foto’s: zij hebben niet door dat ik een foto maak maar ik sta er vlak naast. Het gaat om hun, niet om mij. Als mensen niet willen dat ik een foto maak doe ik dat niet.’
Wat is een cliché eigenlijk, als het om nieuwsfotografie gaat? Een beeld dat je vaak ziet terugkomen. Een treinstoring: een leeg perron of een heel leeg Den Haag Centraal. Foto’s die je kunt voorspellen. Bij demonstraties zie je bijvoorbeeld vaak de massa, maar niet hetgeen wat hen drijft om te demonstreren. Bij grote evenementen of belangrijke dagen weet je eigenlijk van te voren welke foto’s sowieso onderdeel zullen uitmaken van de verslaggeving. Op Prinsjesdag is dat bijvoorbeeld de foto van het koffertje. ‘Cliché foto’s zijn ook vaak foto’s die makkelijk te lezen zijn’ aldus Sandra. ‘Soms wil je ook als nieuwsmedium in één keer duidelijk maken wat er aan de hand is op dat moment.’ Ramon: ‘Je moet het clichébeeld gewoon echt soms maken. Een goed voorbeeld op Prinsjesdag: een foto van de route, met dranghekken, die wil je toch maken’. Sandra: ‘Ik was die dag niet in opdracht aan het werk en was dus vrij om zelf te bepalen wat ik wilde fotograferen. Het gaf mij de vrijheid om zelf te beslissen wat ik doe; dat brengt ook risico’s met zich mee. Doordat ik niet in het persvak stond op Prinsjesdag heb ik dat moment vanuit een ander oogpunt kunnen vastleggen. Er werd voor het eerst geprotesteerd tijdens Prinsjesdag met omgekeerde vlaggen. Ik moet de koets erop zetten op zo’n dag, het liefst met Amalia’.
Voor Ramon was dat anders: ‘Ik mocht zelf bepalen waar ik ging staan maar ik had die dag wel een opdracht namelijk de stoet te fotograferen. Onderling als fotografen heb je dan contact; waar ga jij staan, waar ga ik staan? Ik heb op zo’n moment de vrijheid om zelf de beste positie te kiezen. Uiteindelijk bleek dat ik niet de juiste plek had gekozen: er waren geen vlaggen, het publiek zat op tribunes; er was weinig spannends te fotograferen. Dus toen ben ik gaan experimenteren met licht. De stoet in combinatie met Amalia fotograferen was mijn opdracht voor Prinsjesdag maar de uiteindelijke foto bleek niet dekkend voor de dag; ik heb niet goed genoeg nagedacht over lichtinval en het publiek. Die momenten heb je soms ook. Een jaar eerder op Prinsjesdag werkte ik in opdracht en mocht ik zelf bepalen waar ik stond. Aan de rechterkant zie je alle pers staan, bij de Grote Kerk en toen ben ik bij bewoners in het trappenhuis gaan staan en heb ik een beeld kunnen maken wat heel anders is, omdat ik een andere plek had uitgekozen om te fotograferen.’
Protesten in de stad of Prinsjesdag: onderwerpen waarbij je direct enkele bekende foto’s kunt bedenken. Een foto is een momentopname, maar is vaak wel bepalend voor het verhaal dat in de media verteld wordt. Ons beeld van de regering, de boeren of een bepaalde wijk in een stad wordt mede bepaald door de beelden die wij zien. Maar hoe weet je waar je moet zijn? ‘Het ANP heeft een agenda waarin wij als fotograferen kunnen kijken; dat zijn evenementen in het land die zijn van organisaties hebben aangeleverd gekregen.’ Maar ik ga ook zelf op pad; waar kan ik interessante beelden maken van wat er zich in de maatschappij afspeelt’ aldus Sandra’. Ramon wordt vaak gebeld of als hij op een dag niets te doen heeft dan leest hij de krant en dan kies ik een thema wat relevant is. ‘Ik hou daarbij in mijn achterhoofd dat ik voor verschillende afnemers fotografeer. De Telegraaf wil vaak een heel ander beeld dan de Volkskrant. Je weet van te voren niet welke invalshoek een media outlet gaat gebruiken voor een artikel maar ik zorg ervoor dat ik mijn eigen insteek intact laat tijdens het fotograferen máár ik moet daarbij wel alles fotograferen. Ik houd wel rekening met het formaat: tussen online en krant of magazines houd ik toch rekening met formaat bijvoorbeeld. Ik ben de fotograaf, ik bepaal hoe het in beeld komt. Iets spectaculairs in beeld brengen omdat een bepaalde krant dat wil; zij kunnen kiezen uit mijn stijl’. Sandra: ‘Een demonstratie kun je verschillend in beeld brengen; spectaculaire beelden passen bij een andere outlet; ik denk toch in uiterste en diversiteit.’ Een foto die Ramon maakte over de toeslagen affaire werd heel erg veel gebruikt naderhand. ‘Dit was juist niet het clichébeeld van de toeslagen affaire; die toch veelal achter gesloten plaatsvond. Als een beeld vaker wordt gebruikt, gedurende een langere tijd; wordt hij dan cliché? Als hij wordt gebruikt bij elk nieuwsartikel over dit ontwerp; dan heb je de kans dat het een cliché wordt. De verantwoordelijkheid hiervan ligt dan bij de afnemers.’
Demonstraties
‘Ik heb afgelopen jaren veel demonstraties bijgewoond tegen het regeringsbeleid. Dit was op de Dam, een vrij recente foto, deels tegen het regeringsbeleid en deels sympathiserend met de boeren. Ik vind het belangrijk als fotograaf om te laten zien waar deze mensen voor staan. Een mooie foto hoeft niet altijd goed weer te geven waarom deze mensen er zijn. Ik laat graag zien wat mensen drijft; bijvoorbeeld met spandoeken of mondkapjes. Ik vind het altijd interessant om jezelf af te vragen; waarom zijn rellen nieuws maar de achterliggende reden niet’ aldus Sandra.
Ramon: ‘Ik heb gelukkig nog nooit meegemaakt dat iemand naar mij toe is gekomen en begint over nepnieuws. Dat heeft denk ik te maken met mijn eigen houding. En als je duidelijk uitlegt waarvoor je aan het werk bent is het vaak goed.’ Sandra: ‘Er wordt mij wel regelmatig gevraagd waarvoor ik fotografeer. We hebben grote, zware apparatuur en daardoor toch opvallend.’ ‘Een demonstratie is een openbare plek en je moet het ook een beetje aanvoelen: mensen zien de fotograferen en als zij er niets van zeggen dan vind ik dat dat gepubliceerd mag worden. De mens staat voorop maar ik heb het nog nooit meegemaakt dat iemand het niet eens is geweest met het maken een foto’ aldus Ramon. Sandra: ‘Je hoeft ook geen toestemming te vragen maar je kunt het wel doen.’
Het Fotodebat leert ons dat een foto in de krant of in een ander medium het eindstation is van een schakel aan acties, overwegingen en beslissingen. Elke fotograaf heeft zijn voorkeur voor onderwerpen, invalshoek en kadering. Daar komt nog bij dat de fotograaf soms ook door een medium met een bepaalde opdracht is opgestuurd. Dat tezamen leidt tot een specifieke selectie aan beelden. De fotografen zelf beslissen echter niet wat er uiteindelijk wordt gepubliceerd. Wat dat betreft zou een debat met foto redacteuren en de keuzes die zij maken een interessant vervolg zijn.
Dutch Media Week
Dit fotodebat was onderdeel van Dutch Media Week. Dutch Media Week toonde op verschillende locaties in Hilversum en Den Haag de ontwikkeling van de media en de impact ervan op mens en maatschappij.
Met dank aan: Annette van Soest, Sandra Uittenbogaart en Ramon van Flymen.
