Tot en met 25 augustus 2021 is in onze wisseltentoonstelling werk te zien van maar liefst 66 studenten van de St. Joost School of Art & Design. Zij kregen de opdracht om verschillende mediawijsheid-begrippen weer te geven in infographics. Deze werkstukken bevinden zich in goed gezelschap; in de entree van ons museum is namelijk een grote wandschildering te zien van Peter Alma. Alma staat bekend als de Nederlandse pionier op het gebied van de infographic, het verbeelden van informatie.
Peter Alma (Medan 1886 – Amsterdam 1969) is opgeleid aan de Haagse Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten. In 1952 maakt hij een indrukwekkende wandschildering in de entree ons museumgebouw. Dit doet hij in opdracht van het museum ter gelegenheid van de opening van het vernieuwde gebouw. Vandaag de dag kan je die nog altijd bewonderen.
Peter Alma, wandschildering Het Nederlandse Postmuseum, 1952
Op de wand zie je het werkterrein van de PTT; de wereldwijde weg van de brief en het gesproken woord via postverkeer en telecommunicatie zijn uitgebeeld. In een fresco-achtige techniek schildert Alma schematisch mensen in hun functie voor de posterijen, telegrafie of telefonie en de infrastructuur die daarbij te pas kwam. Het voert je langs steden en industriegebieden. De schildering is te lezen van links naar rechts, met clustertjes rond bijvoorbeeld het postvervoer per trein en de radiotelegrafische verbinding met Indonesië. Toch is de voorstelling in zijn geheel te bekijken zoals een schilderij en niet persé als een uitleg van de processen. De figuren zijn gedetailleerd en fraai van vorm en de verzadigde en lichtere kleuren zorgen voor dieptewerking. Alma blinkt uit in beide manieren van werken, afbeelden én uitleggen.
Alma’s werk op het gebied van uitleggen in beeld is interessant om hier verder op in te gaan, vanwege de tijdelijke tentoonstelling over infographics. Wat hij bijzonder boeiend vindt is hoe je meer betekenis in beelden kan leggen. Oftewel, hoe beelden méér informatie kunnen vertellen. Dat leert hij van Otto Neurath (1882-1945) en Gerd Arntz (1900-1988). Zij zijn leermeesters op het gebied van beeldstatistiek. Iconisch is bijvoorbeeld Alma’s Het gebruik der telefoon, dat hij in opdracht van de Gemeente Amsterdam maakte. Iedere telefoon staat voor 5000 telefoonaansluitingen. Iedere telefonerende persoon betekent 5000 gesprekken per dag. Hier maakt hij de enorme groei duidelijk van het telefoongebruik in Amsterdam tussen 1904 en 1934..
Peter Alma (ontwerp), Cas Oorthuys (fotografie), Het gebruik der telefoon, 1935
Beeldstatistiek is verder ontwikkeld en we noemen het nu infographics; grafische weergaven van informatie. Je kent het wel als grafiekjes met symbolen bij krantenartikelen, in filmpjes in nieuwsprogramma’s op tv of online. Al dan niet geanimeerd, als filmpje. Je ziet nu veel voorbeelden met de cijfers rondom de corona pandemie, de verkiezingsuitslagen of alle feiten over sport kampioenschappen.
Onder meer op de kunstacademie St. Joost, in Breda en Den Bosch wordt deze traditie voortgezet. Tweedejaars studenten Illustrated and animated Storytelling hebben op ons verzoek verschillende onderwerpen binnen het thema mediawijsheid in infographics weergegeven. Op de opleiding draait het allemaal om illustratie en animatie. Korte animaties zijn momenteel wel het meest favoriet om snel en makkelijk informatie tot je te nemen. Bijvoorbeeld een gebruiksaanwijzing van een apparaat of een instructie over het in elkaar zetten van een meubelstuk, bekijk je toch handig en snel als filmpje op internet. Educatieve illustraties leggen uit hoe iets werkt, hoe iets gemaakt is, welke onderdelen of voedingsstoffen je in iets aantreft. “Zolang het beeld de hoofdrol heeft en de tekst ondersteunt, kan het een goede infographic opleveren. De kunst is om een goede metafoor te vinden”, licht Olivia Ettema toe. Zij is illustrator en docent en begeleidde de studenten in deze opdracht over Visual Education. Bij dit vak leren de jonge illustratoren en animatoren om informatie zo helder mogelijk in beeld uit te leggen.
Ettema inspireerde haar studenten tijdens dit projectonderwijs onder andere met het werk van Neurath en Arntz, dat bijna een eeuw oud is maar nog altijd zeer aanspreekt vanwege de krachtige pictogrammen en symbolen. De studenten verdiepten zich bij Beeld & Geluid in het begrip mediawijsheid, wat best een ingewikkeld onderwerp is om uit te leggen. Daarom volgden ze onze workshops, zoals die over Fake News en de Grens van de Grap om de materie te doorgronden.
Er zijn zes winnaars aangewezen, drie in de categorie illustratie en drie animaties. Een tipje van de sluier van die fraaie resultaten geven deze twee illustratie-infographics.
Erna de Vries, Hoe ontstaat een media hype?, 2021
Erna de Vries heeft het begrip mediahype letterlijk opgeknipt in vijf elementen. Je ‘leest’ dit beeld van links naar rechts. Met kleuren en symbolen maakt ze deze onderdelen duidelijk, die ze nader toegelicht in de tekst. Wat sterk werkt is de metafoor van de megafoon. Het sneeuwbaleffect van een mediahype die steeds groter groeit, verbeeldt ze daarmee treffend.
In het beeld dat Kayne Mosch maakte, zie je duidelijk een beweging. Je blik wordt geleid langs de begrippen ‘ik’, ‘zij’ en ‘wij’, terwijl alles draait om het leven in media dat wij allemaal overal en altijd doen. Mosch creëert een levendige stad als toneel voor dit mechanisme. Een stroom social media icoontjes verbindt mensen. Kranten, tv en radio leggen evengoed een route af. Aan de gezichten van de mediamakers en gebruikers lees je af wat het met ze doet. Opmerkelijk roepen de beeldelementen die Mosch toepast de wandschildering van Alma weer op; de dieptewerking door verschil in kleur en detail, groepjes mensen, een stroom van berichten, de dynamiek in het beeld. Zo blijkt Peter Alma een alma mater, een leerschool voor nieuwe infographics!
Kayne Mosch, Leven in Media, 2021
